Kamuoyu Nedir Sosyoloji? Gerçekten Var Olan Bir “Halk” mı, Yoksa Güçlülerin Aynası mı?
Bu yazıyı yazıyorum çünkü “kamuoyu böyle istiyor” cümlesini duyduğum her an içimden “Hangi kamu? Kim ölçtü? Ne kadar sürdü?” diye haykırmak geliyor. Eğer “Kamuoyu nedir sosyoloji?” diye Google’a sorup rahatlatıcı bir tanım arıyorsan, yanlış yerdesin. Çünkü burada o tanımı parçalayacağız. Evet, tartışma istiyorum; çünkü kamuoyu dediğimiz şey, çoğu zaman, iktidar, medya ve platformların birlikte ürettiği bir hikâyedir.
Kamuoyu Nedir Sosyoloji? Kuru Tanımların Ötesine Geçelim
Sosyolojide kamuoyu, kabaca, “toplumsal meseleler hakkında yaygın kanaatlerin toplamı” diye öğretilir. İtirazım şurada: Toplam kimin toplamı? Sessizlerin, çekimserlerin, erişimi olmayanların, ankete katılmayanların, algoritma tarafından görünmez kılınanların nerede olduğunu kim hatırlıyor? “Kamuoyu nedir sosyoloji?” sorusuna verilecek tek cümlelik yanıtlar, bu görünmezleri yok saydığında, bilimsel değil, ideolojik olur.
Ölçülen Şey Kamu mu, Yöntemin Gölgesi mi?
Anketler, trend listeleri, “en çok konuşulanlar”… Bunlar nesnel hakikat değil, yöntemlerin ürünleridir. Soruyu şöyle soralım:
- Örneklem denekleri kimlerdir, kimler dışarıda kalır?
- Sorular nasıl çerçevelenir? “Evet/Hayır” zorlaması karmaşık kanaatleri nasıl ezer?
- Yanıt vermeyenlerin payı kaçtır ve neden yanıt vermezler?
- Zamanlamanın etkisi nedir? (Kriz sonrası alınan yanıtlarla sakin dönem yanıtları aynı kefeye konabilir mi?)
Bu soruların her biri, “kamuoyu” dediğin veriyi farklı yerlere savurur. O hâlde kamuoyu, ölçüm tekniğinin gölgesinden ne zaman kurtulur?
Medya Etkisi: Yankı Odalarında “Halkın Sesi”
Geleneksel medya, hangi konunun konuşulacağını belirler; dijital platformlar ise nasıl konuşacağımızı. Başlık seçimi, görsel hiyerarşisi, gündem sıralaması, algoritmaların teşvik ettiği öfke ve kutuplaşma… Sonuç? “Kamuoyu” dediğimiz şey, çoğu zaman yankı odalarının en çok bağıranlarının yankısıdır. Provokatif bir soru: Bugün kamuoyu, ölçülen bir gerçeklikten çok, “optimize edilmiş bir etkileşim” değil mi?
Güç, Meşruiyet ve Kamuoyu: Kim Kime Meşruiyet Veriyor?
“Kamuoyu bizden yana” demek, meşruiyet çekini bozdurmaktır. Ama bu çekin karşılığı var mı? Şu çelişkilere bak:
- Görünürlük Yanlılığı: Ekranda gördüğün her şey toplumu temsil etmez; sadece ekranı kontrol edenleri temsil eder.
- Zaman Yanlılığı: Kamuoyu anlıktır; işine geldiğinde kalıcı, işine gelmediğinde “o anın duygusu” diye geçiştirilir.
- Coğrafya ve Sınıf Körlüğü: İnternet erişimi, okuryazarlık, gündemi takip imkânı eşit değil. O hâlde “halkın sesi” kim?
O meşhur soruyu soralım: “Kamuoyu” denen şey, halkın iradesi mi, yoksa elitlerin kullandığı bir megafon mu?
Yöntemin Siyaseti: Tarafsızlık Masalı
“Nötr” hiçbir yöntem yoktur. Hangi soruyu soracağını, hangi ölçeği kullanacağını, hangi hatayı tolere edeceğini kim belirliyor? Metodun siyaseti burada başlar. Bir anket “kararsızları” dışarıda bırakınca, kararlılığın iktidarını üretir. Bir platform “etkileşimi” ödüllendirince, uzlaşının değil, çatışmanın kamuoyunu parlatır. Peki ya gerçekte, insanların çoğu sessizce karmaşık düşünüyorsa?
Kamuoyu ve Performans: Herkes Biraz Sahne Sanatçısı
Kamu önünde beyan ile özel kanaat aynı değildir. İş yerinde, ailede, sosyal medyada “kabul gören”i söyleyip, evde başka düşünebilirsin. Buna sosyolojide performans, rol, norm baskısı gibi kavramlar eşlik eder. Şu soruyu kendimize soralım: “Kamuoyu” dediğimiz şey, insanların gerçekten düşündüğü şey mi, yoksa düşündüklerini söyleyebildikleri şey mi?
Kamuoyu Nedir Sosyoloji? Tartışmalı Noktaları Açığa Çıralım
1) Tekil Kamu Yok: Çoklu Kamular Var
Toplum, tek parça değildir; çıkarlar, kimlikler, deneyimler farklıdır. O hâlde neden kamuoyu tekilmiş gibi konuşuyoruz? Belki de “kamular” demeliyiz: kadınların kamusu, gençlerin kamusu, taşranın kamusu, göçmenlerin kamusu… Hepsinin ağırlığı eşit mi? Değil.
2) Algoritmaların Siyaseti: Görünürlüğün Bedeli
Platformlar, görünürlüğü belirleyerek hangi kamunun “kamuoyu” olacağını tayin eder. Provokatif soru: Bugün kamuoyu, demokratik tartışmanın değil, dağıtık reklam modelinin yan ürünü mü?
3) Duygu Ekonomisi: Öfke Satıyor
Duygular veri oldu; öfke hızlı yayılır, korku daha çok tık getirir. Bu iklimde “makul çoğunluk” susar, marjinaller megafonu kapar. Böyle bir ortamda üretilen “kamuoyu”, gerçeğe mi, yoksa duygusal rezonansa mı dayanır?
Ne Yapmalı? Kamuoyunu Yeniden Düşünmek İçin Radikal Öneriler
Ölç, Ama Nasıl Ölçeceğini Tartış
Örneklem şeffaflığı, soru metni paylaşımı, yanıtlamayanların analizi, zaman serileri… “Kamuoyu nedir sosyoloji?” arayan herkesin, önce yöntemi sorması gerekir. Ölçüyü göster; hatanı da göster.
Algoritmik Şeffaflık Talep Et
Kamu tartışması özel şirketlerin kapalı kutularında şekilleniyorsa, kamusal olanı korumak için şeffaflık istemek bir lüks değil, zorunluluktur. Görünürlük kuralları açıklanmadan kamuoyu manipülasyonuna kapı aralık kalır.
Çoklu Kamuları Tanı ve Temsil Et
Az görüneni görünür kıl: bölgesel sesler, düşük bant genişliğiyle yaşayanlar, azınlık dilleri, çekimserler… Kamuoyu, bu sessizliklerin kırılmasıyla gerçek bir derinlik kazanır.
Duygudan Korkma, Duyguya Teslim Olma
Duygular, politik muhakemenin düşmanı değil parçasıdır. Ama duygu ekonomisinin kölesi olursak, her zirvede “kamuoyu fırtınası”, her düşüşte “kamu yorgunluğu” üretiriz. Soru: Bugün hissettiğin öfke, senin mi; yoksa tasarlanmış bir akışın yan ürünü mü?
Son Söz: “Kamuoyu” Demeden Önce Dur ve Sor
“Kamuoyu nedir sosyoloji?” sorusunu bir kez daha sor: Kamuoyu, ölçtüğümüz şey mi, yoksa üretip sonra ölçtüğümüz bir kurgu mu? Eğer gerçekten kamu istiyorsak, önce kamusallığın altyapısını kurmalıyız: şeffaf yöntemler, çoğulcu temsil, platform hesap verebilirliği, eleştirel medya okuryazarlığı. Aksi hâlde kamuoyu, gücü elinde tutanın pazarlama dili olmaya devam eder.
Şimdi sana soruyorum: Bir sonraki “kamuoyu böyle istiyor” cümlesini duyduğunda, gerçekten “kamu”yu mu duyacaksın, yoksa yankı odasının tavanında çınlayan bir geri bildirimi mi? Cevabın, sadece bugünün tartışmasını değil, yarının demokrasisini de belirleyecek.